Bakır
Bakır, periyodik tabloda Cu sembolü ile gösterilen ve atom numarası 29 olan bir kimyasal elementtir. Yüksek elektrik ve ısı iletkenliği, sünek ve dövülebilir yapısı sayesinde endüstride çok değerli bir metaldir.
Doğal olarak bakır, özellikle kalkopirit ve bornit gibi minerallerde bulunur. Bu minerallerin kırmızımsı-altın rengi bakırı tanımayı kolaylaştırır. Gezegenimizde büyük bakır yatakları vardır; kayıtlara geçmiş en büyük bakır kütlesi 420 ton ağırlığındadır.
İnsan ve hayvan anatomisinde de bakır önemli bir rol oynar. İnsan vücudunda özellikle karaciğer, kas ve kemiklerde depolanır. Normal bir yetişkinde kilogram başına 1,4–2,1 mg bakır bulunur.
Tarihçesi
Bakırın adı, Latince “Cyprium aes” yani “Kıbrıs’tan gelen metal” ifadesinden türemiştir ve Eski İngilizcede “coper” olarak kullanılmıştır. İnsanlık tarihindeki bilinen en eski metallerden biri olan bakır, MÖ 9000 civarında işlenmeye başlanmıştır. Saf formda bulunabilmesi, onu ilk işlenen metallerden biri yapmıştır.
Tarih boyunca bakır, pigment olarak da kullanılmıştır; azurit ve malakit mineralleri mavi ve yeşil tonlar sağlamak için değerlendirilmiştir. MÖ 5000 civarında bakır ilk kez cevherinden eritilmiş, MÖ 4000 civarında kalıplara dökülmüş ve MÖ 3500 civarında kalay ile karıştırılarak bronz üretilmiştir.
Özellikleri
Bakır, birçok endüstride ve modern metalurjide tercih edilmesinin nedenleri olan çeşitli özelliklere sahiptir:
- Patina: Korozyon sonucu oluşan yeşilimsi bakır sülfat tabakası, metali korur ve daha fazla bozulmayı önler.
- Korozyon Direnci: Binlerce yıl gömülü kalmış bakır alaşımları hâlen sağlamdır.
- Süneklik ve Dövülebilirlik: Bakır ile çalışmak kolaydır; levhalar, teller ve çubuklar rahatlıkla şekillendirilebilir.
- Antibakteriyel Özellikler: E-coli, lejyonella ve MRSA gibi bakterilerin büyümesini yavaşlatır; gıda hazırlama ve sıhhi tesisat uygulamalarında kullanımı yaygındır.
- Mukavemet: Bakır sert bir metaldir; alaşımları da kırılmadan belirli sıcaklıklarda dayanıklılık gösterir.
- Anti-manyetik: Demir içermediği için askeri ve elektronik uygulamalarda avantaj sağlar.
- Kolay Alaşım Yapabilme: Çinko, kalay veya nikel ile kolayca karıştırılabilir.
- İletkenlik: Hem elektrik hem de ısı iletkenliği yüksektir; kablolama ve motor sistemlerinde ideal bir malzemedir.
Kullanım Alanları
Bakırın geniş kullanım alanları vardır:
- Elektrik ve Elektronik: Kablolar, konektörler, motorlar, elektrik ekipmanları.
- İnşaat ve Sıhhi Tesisat: Borular, radyatörler, tencere tabanları, su depoları, yerden ısıtma sistemleri.
- Ulaşım: Araç radyatörleri, tekne pervaneleri.
- Dekorasyon ve Sanat: Mücevher, heykel, bina çatı kaplamaları.
- Hijyenik Uygulamalar: Kapı kolları, hastaneler ve gıda hazırlama alanlarında antibakteriyel özellikleri sayesinde tercih edilir.
- Tarım ve Su Arıtma: Bakır sülfat, alg öldürücü ve bazı tarım uygulamalarında kullanılabilir.
Bakırın Geri Dönüşümü
Bakır, kalite ve performans kaybı olmadan yeniden
kullanılabilir, bu da çevresel sürdürülebilirlik açısından büyük avantaj
sağlar.
Avrupa’da kullanılan bakırın yaklaşık %41,5’i geri dönüştürülmüş bakırdan
elde edilir. Küresel talebin artmasıyla birlikte, geri dönüşüm hem ekonomik hem
de çevresel açıdan önemlidir.